Eskişehir Odunpazarı İlçesi Paşa Mahallesi’nde bulunan Odunpazarı Camii, Tiryâkizâde Hacı Süleyman Ağa tarafından 1778 yılında yaptırılmıştır. Orta mahalle sakinlerinden olan Hacı Süleyman Ağa, bu cami için Es-Seyyid Hacı Süleyman Vakfı’nı kurmuştur. Kurduğu vakıfla kendi mülkünden olan, çarşıda iki debbağhane (deri tabaklama), iki keçeci dükkânı, sıcak sularda 1 dükkân, altı adet emlâk (ev) vakfetmiştir.
Buraların kiraya verilerek elde edilecek gelirin; camide görev yapacak imam, hatip, müezzin, hademe vs. görevliler ile caminin aydınlatılması için kullanılacak olan mumlara ve caminin tamir - bakımı için harcanmasını şart koşmuştur. Çaloğlu Seyyid Ömer’i de vakfın mütevellisi (yöneticisi) olarak tayin etmiştir.
Es-Seyyid Hacı Süleyman Ağa camiyi yaptırdıktan iki yıl sonra 1780 yılında vefat etmiştir. Minârede bulunan kitâbeden; minârenin 1783 yılında, babaları Süleyman Ağa’nın rûhuna hediye olmak için çocukları tarafından yaptırıldığı anlaşılmaktadır. Buradan minârenin camiden beş yıl sonra yapıldığını öğrenmekteyiz.
Yaklaşık 100 yıl sonra, 12 Nisan 1885 tarihinde Alaybeyzâde Ali Bey ibni Ömer, aynı cami için bazı emlâk ve nakit para ilâvesiyle Ali Bey bin Ömer Vakfı’nı kurar. İmam, hatip, müezzin, temizlikçi, cüzhan vs. görevlilerin alacakları ücreti yeniden düzenler. Mütevelli olarak da Osman Efendi’yi tayin eder.
Zamanla tamir ve bakıma muhtaç duruma gelen cami, Eskişehir Kaza İdare Meclisi tarafından 6 Aralık 1909 tarihinde yıkılıp yeniden yapılmak üzere Kırkyedi bin beşyüz kuruş bedelle ihale edilir. İhaleyi alan Deve Hacı Ali Osman Çavuş tarafından cami tamamen yıkılarak yeniden inşa edilmiştir. Kıble duvarı tarafında sol köşede bulunan minâre de, muhtemelen bu inşâ sırasında şu an bulunduğu yerde yeniden yapılmıştır.
Vakıflar ve Osmanlı Arşiv belgelerinde; Tiryâkizâde Hacı Süleyman Ağa, Hacı Süleyman Ağa veya sadece Süleyman Ağa Cami-i Şerifi isimleriyle anılan cami, 1911 yılından günümüze kadar değişik tarihlerde bakım-onarım görerek günümüze kadar faal olarak gelmiştir.
Cami, 2013 yılının sonlarına doğru “Eskişehir 2013 Yılı Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı” tarafından “Kalıcı Eserler” kapsamında restorasyon proğramına alındı. Yapılan restorasyon sonunda 17 Ocak 2014 Cuma günü ibadete açıldı. Restorasyon esnasında camide bazı değişiklikler yapıldı. Alt katta bulunan dükkânların aralarında bulunan duvarlar kaldırılarak aşağısı tek mekân haline getirildi. Kuzey cephenin batı ve doğu yönlerinden iki taraflı olarak camiye girişi sağlayan merdivenler kaldırıldı. Cami girişi yine kuzeyden alt kattan verildi. Eski fotoğraflara bakıldığında orijinal girişin de böyle olduğu anlaşılıyor. Girişin sol tarafından erkek, sağ tarafından da kadın cemaat girişi yapıldı. Bahçe tarafından kadın cemaat için ayrı bir giriş kapısı açıldı. Badana ile kaplı ve sade olan iç ana mekânın, badanaları kazınarak altta bulunan orijinal kalem işleri açığa çıkarıldı. Yine aynı şekilde kalem işi ile bezenmiş mihrab orijinal haline getirildi. Bu son restore (2013-14) öncesi adı “Tiryâkizâde Hasan Paşa” olan caminin, restorasyon sonrası adı “Tiryâkizâde Süleyman Ağa” olarak değiştirildi. Burada bir konuyu belirtmekte yarar var. Cami ile ilgili elimizde vakfiyeleri ile beraber 40’ı aşkın belge bulunmaktadır. İnşâ edildiği 1760’lı yıllardan Cumhuriyet dönemine hatta daha sonrasına kadar yapılan bütün yazışmalarda, görevli tayinlerinde, görevlilerin maaş defterlerinde v.s caminin adı hep “Tiryâkizâde Süleyman Ağa Cami” olarak geçmektedir.
Restore esnasında caminin son cemaat bölümü duvarlarının badanaları kaldırıldığında, alttan "Accilû bissalâti kablel fevt” yazan sülüs bir hat ortaya çıkdı. Hattın alt kısmındaki 1368 tarihinden 1950’li yıllarda caminin tamirat geçirdiği, bu yazının da o zaman yazıldığı anlaşılmaktadır. Muhtemelen bu 1950’li yılların başında yapılan tamirat-tadilattan sonra caminin adı Tiryâkizâde Hasan Paşa Cami olarak değiştirilmiş. Yani son 60-65 yıldır bu isimle anılıyor. Dolayısıyla camiye asıl adı olan “Tiryâkizâde Süleyman Ağa Camii” adı verildi.
Bütün bu değişimlerin yanı sıra Dünya’da ilk olarak Eskişehir Karapınar Mahallesinde bulunan Hacı Hasan Camii ile başlatılan engellilere yönelik “Engelsiz Cami” uygulaması, Alanönü Akoğlan Camii’nden sonra üçüncü olarak Tiryâkizâde Hacı Süleyman Ağa Camii’nde de uygulandı. Engelli cemaatin namaza gelebilmesi için, kapı eşikleri konulmadığı gibi arabayla üst kata çıkmak için asansör kuruldu. Cuma günleri okunan hutbe; işitme engelli cemaate yönelik olarak projeksiyon vasıtasıyla kıble duvarındaki perdeye yansıtılmaktadır. Konuşma-işitme engelli cemaat için de İşaret Dili Tercümanı tarafından hutbe işaret yoluyla anlatılmaktadır. Engelli vatandaşlarımız için özel olarak tuvalet ve abdest alma yeri yapıldı.
Camiyi yaptıran Tiryâkizâde seyyid Hacı Süleyman Ağa’nın kabri Odunpazarı kabristanındadır. Camiye gelen cemaat, rûhuna bir Fatiha okur düşüncesiyle, kabir taşının kopyası yaptırılarak caminin giriş kapısı önüne konuldu.
2013-2014 yılı yapılan bu restorasyon sonucu, yenilenen yüzü, bahçe ve müştemilat düzenlemeleri ile bir Ecdâd Yâdigârı’na daha hayat verilmiş oldu.
